Verlies van het schip en beproeving van de bemanning

De Amstelveen was een schip van de VOC. Het was op de terugweg naar Nederland na het maken van haar vijfde reis naar de Oost toen het aan de grond liep in wat nu Oman is. Op de avond van 5 augustus 1763 voer de Amstelveen in mistig weer toen ze op een zandstrand aan de grond liepen. Snel daarna kapseisde het schip door de sterke golfslag, die vervolgens het schip in stukken sloeg. Van de 105 man aan boord, kwamen er slechts 30 aan land.

Voor de 30 zeelieden die aan land kwamen, was de beproeving verre van over. Ze waren gestrand in de woestijn zonder schip en moesten meer dan 500 kilometer lopen in een poging om de beschaving te bereiken. 44 dagen later slaagden ze erin om een kleine plaats met een haven te bereiken, waar ze een overtocht op een schip naar Muscat konden regelen. Een deel van de bemanning was onderweg in de woestijn overleden omdat ze geen voorraden hadden, en zelfs niet genoeg kleren. Onder de mannen die de reis overleefden was Cornelis Eyks, de derde stuurman van de Amstelveen. Eyks tekende de reis van de overlevenden op in een logboek en dagboek, die na zijn terugkeer naar huis gepubliceerd werden en zo de overlevingsreis van deze mannen deelden met de rest van de wereld.

De lading op de laatste reis was:

3760 pond nootmuskaat
11.011 pond kruidnagels
5000 pond sappanhout
37.000 pond tin uit Bangka
737.268 pond suiker (poeder)
87.707 pond suiker (broden)

Replica van de Amsterdam, een vergelijkbaar schip als de Amstelveen.

Hernieuwde interesse

De 30 overlevende bemanningsleden ondernamen een moeizame trektocht na de dood van 75 zeelieden tijdens het vergaan van het schip, langs de kust van Sharqiyah naar Muscat. Deze gebeurtenis, opgetekend door de enige overlevende officier van de Amstelveen, Cornelis Eyks, en gepubliceerd in 1766, raakte al snel in vergetelheid.

Een aantal bemanningsleden overleden in de woestijn en uiteindelijk bereikten 22 leden van de oorspronkelijke bemanning Muscat, ongeveer zes of zeven weken na het verlies van de Amstelveen, na op blote voeten en met nauwelijks kleren aan door de droge, lege en ontzettend hete woestijn gelopen te hebben in augustus 1763.

Een aantal jaar geleden werd er puur toevallig een 18e-eeuws Nederlands logboek ontdekt in een antiekwinkel in het zuiden van Frankrijk waarvan bleek dat het het relaas van de schipbreuk van van Eyk bevatte. Deze vondst ontstak opnieuw de interesse en aandacht voor de Amstelveen en het verhaal van de zeelieden die het vergaan overleefden en hun reis door de woestijn.

Het verhaal van het wrak en de daaropvolgende voettocht is een vroeg voorbeeld van gedeeld erfgoed tussen Oman en Nederland. Het verhaalt over de ervaringen en ontberingen die de Nederlandse schipbreukelingen mee maakten in het Oman van de 18e eeuw, en hun ontmoetingen met Omaanse mensen in de woestijn.

Oman en Nederland delen een verrassend rijke gezamenlijke maritieme geschiedenis, en het verhaal van de Amstelveen heeft in dit opzicht veel aandacht gekregen in de ontmoetingen tussen erfgoedexperts uit beide landen, vooral nadat een Memorandum van Overeenstemming getekend is in 2011 om samenwerking op het gebied van het gedeelde erfgoed omtrent de Amstelveen te bevorderen en de geschiedenis van dit schip te onderzoeken, mede met het oog op het 250-jarige jubileum van het vergaan ervan in 2013. Twee onderzoeksexpedities naar het schip met teams die bestonden uit Nederlandse en Omaanse onderzoekers werden op touw gezet in 2012 en 2013.

Tonnage: 1150 ton, 500 last

Het was hetzelfde type schip als de Geldermalsen, haar zusterschip.

RCE

Deel van een schilderij van een ander spiegelretourschip, de Jonge Lieve, anoniem, 1744.

Er was een gerucht dat de Amstelveen ontdekt zou zijn door duikers van Shell die in Oman werkten in de jaren '90 van de 20e eeuw, maar dit is niet bevestigd.

De plek waar het wrak zou moeten zijn is in 2012 onderzocht door een internationaal team gericht op de gedeelde maritieme geschiedenis van Oman en Nederland. Gebaseerd op de uitkomsten van dit onderzoek werd een tweede expeditie ondernomen in 2013 om te proberen de locatie van het wrak te vinden en te onderzoeken. Jammergenoeg werd een toch al korte duikexpeditie nog korter - van tien dagen naar vier - door onverwachte problemen en er werd geen vindplaats gelokaliseerd. De uitkomsten van beide expedities waren echter wel veelbelovend en de onderzoekers waren hoopvol dat verder onderzoek in de toekomst to meer resultaten zou kunnen leiden. Het project werd uitgevoerd in nauwe samenwerking met het ministerie van Erfgoed en Cultuur in Oman en de Stichting Netherlands Expedition Oman. De NPO maakte er deze documentaire over.

• Gegevens VOC-schip Amstelveen (1746).
• Klaas Doornbos (2013).
  Shipwreck & survival in Oman 1763.
  Pallas Publications.
• Cornelis Eyks,Noodlottige gevallen van de Oostindië-vaarder Amstelveen, naar Holland terugkerende vanuit Batavia, in: Tydkorting of magazyn der Heeren; inhoudende een Verzameling van uitgezochte stukken en verhandelingen, aangaande de Natuur- en Zede.