De Vrouw Maria was een tweemast kofschip dat 5 september 1771 van Amsterdam naar Sint-Petersburg vertrok. Op 23 september werd Helsingør (Denemarken) aangedaan. Op 3 oktober kwam het schip in een storm terecht en liep aan de grond bij het eiland Jurmo (Nauvo archipel Finland). Het schip raakte zwaar beschadigd. De pogingen om het schip te redden waren tevergeefs. Op 9 oktober zonk het schip uiteindelijk.

Photo Jouni Polkko

Duikers bij de boeg van de Vrouw Maria (Photo by Jouni Polkko)

Bijzondere lading
Volgens de gegevens van het Sound Customs House in Helsingør Denemarken vervoerde ze een lading suiker, kleurstoffen, zink, kleding en losse artikelen waarvoor de douanekosten ongebruikelijk hoog waren. De losse artikelen waren bijzonder waardevol.

Het ging om een kunstverzameling van 27 schilderijen van Hollandse meesters. De waardevolle werken waren op een veiling aangeboden na het overlijden van kunstverzamelaar Gerrit Braamcamp. Tsjarina Catharina II van Rusland had ze aangekocht bestemd voor de Hermitage.

Ontdekking
De eerste documenten over de geschiedenis van Vrouw Maria werden al in de jaren zeventig door Dr. Christian Ahlström gevonden in het Finse Nationale Archief. Ahlström verzamelde stukjes informatie uit verschillende archieven en publiceerde deze voor het eerst in 1979 (Sjunkna Skepp, Lund).

De belangrijkste schriftelijke bron is het scheepsprotest, dat werd aangetroffen in het gemeentearchief van Turku. Het document bestaat uit een uittreksel uit het logboek van Vrouw Maria en een lijst met de spullen die zijn geborgen.

In de Diplomatica-collectie in Riksarkivet, het Zweedse Nationale Archief in Stockholm, bevindt zich diplomatieke correspondentie over de pogingen om het schip en lading te bergen.

De heer Rauno Koivusaari en andere leden van een vereniging genaamd Pro Vrouw Maria slaagden er in de zomer van 1999 in om het wrak te lokaliseren met behulp van een side-scan sonar.

Verder archief onderzoek
Intussen werd ook het archief onderzoek geïntensiveerd o.a. in Amsterdam en Zweden en Helsinki. Dit leverde allerhande gegevens op over de lading en de gebeurtenissen rond de schipbreuk.

De identificatie van de schilderijen aan boord is deels gelukt aan de hand van veilinglijsten en een proefschrift geschreven in 1961 door Clara Bille: 'De tempel der kunst van het kabinet van den heer Braamcamp' (Amsterdam 1961).

koopcontract
Een interessantste vondst deed Christian Ahlström in het Amsterdamse stadsarchief. Hij vond een verkoopcontract gedateerd 18 augustus 1766 (verkoop van schepen via makelaars, dossiernr. 5071, Gemeentearchief Amsterdam). In dit document wordt melding gemaakt van het kofschip Vrouw Maria.

Bouwtechnisch detail
Er werd tevens ontdekt dat de hoofdmast van het wrak sporen vertoonde van de bevestigingen van een snauw mast die waren verwijderd toen het schip werd omgebouwd van snauw tot kofschip. De Vrouw Maria was een tweemaster. In eerste instantie gebouwd als snauw met snauw mast. Later is het schip omgebouwd tot kofschip.

Bescherming cultureel erfgoed

Vrouw Maria ligt in de Finse territoriale wateren. Het wordt beschermd met een speciaal beschermingsgebied rond de locatie; duiken en ankeren is verboden zonder vergunning van het Finse Erfgoedbureau.

De ontdekking van het wrak leidde tot de ontwikkeling van de bescherming en documentatie van cultureel erfgoed onder water in Finland, en tot een herdefiniëring van de daarmee samenhangende juridische aspecten.

Nadat de Vrouw Maria werd gevonden, is de bescherming van cultureel erfgoed onder water een steeds sterker gemeenschappelijk belang geworden tussen het Finse Erfgoedbureau en de duikgemeenschap. Deze wrakvondst is ook een mijlpaal geworden voor de ontwikkeling van de maritieme archeologie in Finland.

Archeologisch onderzoek

Het wrak van de Vrouw Maria is de afgelopen twintig jaar vele malen onderzocht. Het Finse Maritiem Museum begon in de zomer van 2000 met veldonderzoek. Het wrak werd toen gedocumenteerd en in kaart gebracht.

Op een diepte van ruim 40 meter ligt het wrak. De site is ongeveer 26 meter lang en 7 meter breed. Het wrak ligt op de kiel op de zeebodem en leunt op de stuurboordzijde. De masten, die rechtop staan, reiken tot een hoogte van 22 - 24 meter. De masten bestaan uit drie delen en de bovenste delen zijn aan de stuurboordzijde van het wrak op de zeebodem gevallen.

MoSS project 
Het door de EU gefinancierde internationale project Monitoring of Shipwreck Sites (MoSS-project ).

 in 2001-2004 heeft het inzicht vergroot in de huidige toestand van het wrak en het watermilieu waaraan het zich heeft aangepast. Tijdens deze onderzoeken werd op basis van metingen van de duikers het eerste vereenvoudigde 3D-model van het wrak gemaakt.

Vrouw Maria onder water
Een ander groter onderzoeksproject was ‘Vrouw Maria onder water’, dat tot doel had het wrak te presenteren en haar lading te analyseren. Uit monsters uit de inhoud van haar vrachtruim kwamen koffiebonen, tabak en indigo naar voren, dat onder meer werd gebruikt voor het verven van stoffen. Deze bevindingen worden geanalyseerd in het proefschrift van MA Riikka Alvik, dat momenteel in voorbereiding is aan de Universiteit van Helsinki.

De Oostzee is een uitzonderlijke bewaaromgeving voor oude houten schepen, maar zelfs daar duurt niets eeuwig. Op het wrak van Vrouw Maria heeft nooit daadwerkelijke archeologische opgraving plaatsgevonden. Vervolgens blijven veel van de dingen die in de herfst van 1771 in Amsterdam in haar vrachtruim werden geladen voordat ze vertrok voor haar noodlottige laatste reis een mysterie.

• Riikka Alvik (ed.).
  The Vrouw Maria underwater project 2009-2012.
• museovirasto.fi.
  Vrouw Maria.
• 20 years from finding the Vrouw Maria wreck.