Achtergrond

De SS Tubantia werd als luxe passagiersschip gebouwd voor de Koninklijke Hollandsche Lloyd en onderhield een reguliere dienst tussen Amsterdam en Buenos Aires. Samen met haar zusterschip SS Gelria was het het grootste schip met Amsterdam als thuishaven. Tijdens haar bouw kostte het schip ongeveer 300.000 Britse ponden en er was een uitgebreid elektriciteitsnetwerk aan boord, wat het een van de meest luxueuze passagiersschepen van die tijd maakte.

Na de uitbraak van de Eerste Wereldoorlog werden mensen minder geneigd om de transatlantische oversteek te maken, ook al was Nederland een neutraal land, en het aantal passagiers liep flink terug. Hierdoor had de Tubantia slechts 80 passagiers aan boord tijdens haar laatste reis, op een maximum van 1.477.

Ondergang

Het schip verliet Amsterdam in de nacht van 15 maart 1916 met Buenos Aires als bestemming. Door dichte mist en de gevaren op zee, werd besloten om op ongeveer 50 zeemijl van de Nederlandse kust voor anker te gaan om te wachten op het veilige daglicht. Rond 2 uur in de nacht zagen bemanningsleden van de Tubantia een bellenspoor snel op de stuurboordkant van het schip afkomen. De belletjes werden kort daarna gevolgd door een explosie. Het zinkende schip stuurde noodsignalen uit die door Nederlandse schepen opgepikt werden, en alle 80 passagiers en 194 bemanningsleden werden gered voordat de Tubantia vier uur na de mysterieuze explosie zonk, waarmee het het grootste neutrale schip werd dat tijdens de oorlog verloren ging.

Wikimedia Commons

Ansichtkaart van de zusterschepen van de Koninklijke Hollandsche Lloyd de SS Gelria en Tubantia, uitgegeven door de rederij.

Nasleep

De ondergang van de Tubantia leidde tot een politieke rel tussen de betrokken landen, Nederland aan de ene kant en Groot Brittannië en Duitsland aan de andere, aangezien geen van die twee als de aanvaller van een neutraal land gezien wilden worden, en Nederland wilde haar neutraliteit in de oorlog gerespecteerd zien door de strijdende partijen.

Duitsland reageerde als eerste en gaf aan dat de Tubantia gezonken moest zijn door een Engelse mijn. Groot Brittannië kon niet achterblijven en reageerde met de stelling dat een Duitse torpedo de oorzaak moest zijn. Toen stelde Duitsland dat als het een torpedo was geweest, dat het een Britse moest zijn. Pas toen een reddingsboot van de Tubantia gevonden werd, werd het mysterie opgelost - de reddingsboot bevatte bronzen stukken van een torpedo, en aangezien Duitsland het enige land was dat toen brons in torpedo's gebruikte, werd geconcludeerd dat het inderdaad een Duits wapen was dat het schip tot zinken had gebracht.

Marien Lindenborn collection

SS Tubantia, fotograaf onbekend, afkomstig van Marhisdata.

Zelfs na de ontdekking dat het inderdaad een Duitse torpedo was die de Tubantia tot zinken gebracht had, probeerde Duitsland haar rol te bagatelliseren. Nadat de overblijfselen van de torpedo geïdentificeerd waren als afkomstig van de Duitse UB-13, bracht Duitsland logboeken naar buiten - die later vals zouden blijken te zijn - die lieten zien dat de UB-13 nergens in de buurt van de Tubantia was ten tijde van het incident. Duitsland beweerde dat de torpedo tien dagen eerder op een Brits schip afgevuurd was en gemist had, waardoor hij later de ongelukkige Tubantia raakte.

De Nederlanders zagen dit als een vijandelijke daad, wat leidde tot grote verontwaardiging. Om deze golf Nederlandse woede te bestrijden, lekten Duitse overheidsdienaren het valse nieuws dat er een Britse invasie op handen was, wat leidde tot een zekere mate van paniek onder de Nederlandse bevolking.

Ondanks de ontkenningen en pogingen om de schuld af te schuiven, bood Duitsland wel een vergoeding aan aan de Koninklijke Hollandsche Lloyd, ter hoogte van de oorspronkelijke kostprijs van de Tubantia. Dit bedrag - 300.000 Britse ponden - werd afgewezen, en er werd afgesproken om de zaak na de oorlog af te handelen. De zaak werd in 1922 afgerond, en de Koninklijke Hollandsche Lloyd ontving 830.000 Britse ponden schadevergoeding van Duitsland.

Wikimedia Commons

Cartoon door Piet van der Helm, gepubliceerd in de Groene Amsterdammer in 1916, die het verlies van de SS Tubantia bekritiseert. Uit de mond van het wezen, dat lijkt op de Duitse keizer, zien we de woorden 'Es ist nicht war' ('het is niet waar').

Type: stoomschip.

Werf: A. Stephen & Sons, Glasgow, werfnummer 455.

Bemanning: 194.

Passagiersaantallen: 1.477 (252 1e klas, 236 2e klas, 135 3e klas, 854 op het tussendek).

Voortstuwing: 2 dubbelwerkende expansiemotoren, 2 schroeven.

Wikimedia Commons

SS Tubantia in 1914.

Al in 1924 werden er bergingspogingen op het wrak gedaan. Hier kwam een rechtszaak uit voort die nog steeds de basis vormt voor de Engelse wetgeving omtrent het bergen van scheepswrakken.

Er zijn sindsdien vele bergingspogingen geweest. Sommige teams hebben zelfs dynamiet gebruik om de romp open te breken, omdat het verhaal gaat dat de Tubantia goud met een waarde van rond de twee miljoen Britse ponden vervoerde ten tijde van haar ondergang. Niemand heeft ooit goud gevonden, en de bergers zijn er alleen in geslaagd om een deel van de overblijfselen te vernietigen.

RCE

Multibeam opname van de vindplaats van de SS Tubantia. Bron: MACHU database.

• Meer info over vondsten.
  Portable Antiquities Ensemble: TUBANTIA PAN-S-00108.
• Wikipedia.
• Wrecksite.eu.
• Marhisdata.
  Marhisdata.